70 ปีขององค์การสหประชาชาติกับโลกที่เปลี่ยนไป
“องค์การสหประชาชาติไม่ได้ถูกตั้งขึ้นมาเพื่อนำมวลมนุษย์ขึ้นสวรรค์ แต่เพื่อช่วยมนุษยชาติให้พ้นจากการตกนรก”
นี่เป็นคำกล่าวของนายดั๊ก แฮมเมอร์เชิร์ด อดีตเลขาธิการสหประชาชาติ (ยูเอ็น) และประโยคที่ถูกหยิบยกมาใช้บ่อยมาก ซึ่งนิค ไบรอัน ผู้สื่อข่าวบีบีซีประจำนครนิวยอร์กรายงานว่าประโยคนี้ถูกใช้เป็นเสมือนวาทะที่กำหนดถึงพันธกิจและมาตรวัดการปฏิบัติภารกิจต่าง ๆ ของยูเอ็นด้วย
ทั้งนี้ยูเอ็นก่อตั้งขึ้นเมื่อปี 2488 หลังสงครามโลกครั้งนี้สองและการทิ้งระเบิดปรมาณูถล่มเมืองฮิโรชิมาและนางาซากิ คำว่า “นรก” อาจมีนัยถึงสงครามโลกครั้งที่สามหรือสงครามนิวเคลียร์ซึ่งยังไม่เกิดขึ้น แต่ช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง โลกได้พบถึงความโหดร้ายของการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวยิวโดยนาซีเยอรมนี ดังนั้นคำว่า “นรก” จึงมีนัยถึงการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ด้วย และคำว่าการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ เป็นคำที่บัญญัติขึ้นมาใหม่ หมายถึงการเข่นฆ่าคนจำนวนมากอย่างเป็นระบบ เนื่องมาจากกลุ่มชาติพันธุ์ ศาสนา เชื้อชาติหรือสัญชาติของพวกเขาเหล่านั้น
ผู้สื่อข่าวชี้ว่ายูเอ็นไม่ได้สามารถที่จะหยุดยั้งสถานการณ์ดังกล่าวเสมอไปทุกครั้ง เช่น ในกรณีรวันดา และซเร็บเบรนิทซา ซึ่งส่งผลให้มีผู้เสียชีวิตหลายแสน ด้านข้อพิพาทในยูโกสลาเวีย ยูเอ็นก็เข้าไปคลี่คลายสถานการณ์ช้าเกินไป ส่วนในเวียดนามและอิรัก ยูเอ็นกลายเป็นเพียงแค่ตัวประกอบ สำหรับสงครามกลางเมืองในซีเรียที่ยืดเยื้อมา 5 ปี ที่ยูเอ็นพยายามเป็นตัวกลางในการเจรจาสันติภาพ ก็ล้มเหลวไม่เป็นท่า ส่วนกรณีข้อพิพาทระหว่างอิสราเอลกับปาเลสไตน์ สันติภาพก็ยังเป็นเรื่องที่ดูห่างไกล ทั้งที่ข้อพิพาทนี้เป็นหนึ่งในปัญหาสำคัญตั้งแต่ช่วงแรกที่มีการก่อตั้งยูเอ็นขึ้นมา
ผู้สื่อข่าวชี้ว่าในบางครั้งยูเอ็นเองก็เป็นส่วนหนึ่งของปัญหามากกว่าจะเป็นทางออก เจ้าหน้าที่ของยูเอ็นที่เข้าไปรักษาสันติภาพในสาธารณรัฐแอฟริกากลางถูกกล่าวหาว่าละเมิดทางเพศคนในพื้นที่ ส่วนที่เฮติ มีหลักฐานว่าเจ้าหน้าที่รักษาสันติภาพจากเนปาลเป็นต้นเหตุการระบาดของอหิวาตกโรค ซึ่งทำให้มีผู้เสียชีวิตกว่า 8,000 คน แต่ยูเอ็นปฏิเสธที่ชดใช้ค่าเสียหาย
ผู้สื่อข่าวบอกว่า แม้ยูเอ็นมองตัวเองว่าเป็นหน่วยงานที่ส่งเสริมประชาธิปไตย แต่จริง ๆ แล้ว ยูเอ็นเป็นองค์กรที่โดยเนื้อแท้แล้วไม่เป็นประชาธิปไตย อำนาจที่แท้จริงตกอยู่ในมือของคณะมนตรีความมั่นคงที่มีที่นั่งถาวรและมีสมาชิกอยู่เพียง 5 ชาติ คือ สหรัฐฯ, อังกฤษ, ฝรั่งเศส, จีนและรัสเซีย เนื่องจากสามารถใช้สิทธิยับยั้งได้
ตอนที่ปธน. แฟรงคลิน ดี รูสเวลท์ บัญญัติคำว่า “สหประชาชาติ” ขึ้นมา เขาไม่ได้หมายถึงทุกประเทศในโลก แต่หมายถึงเฉพาะชาติพันธมิตรเท่านั้น เยอรมนี, ญี่ปุ่น, อินเดียและบราซิล ไม่มีที่นั่งถาวรในคณะมนตรีความมั่นคง แต่ทุกชาติมีสิทธิลงคะแนนในการประชุมสมัชชาใหญ่ ซึ่งเป็นหน่วยงานที่มีอำนาจน้อยกว่าคณะมนตรีความมั่นคง ซึ่งหมายความว่าเกือบ 75% ของประชากรโลกถูกตัดสิทธิ์การลงคะแนนในคณะมนตรีความมั่นคง การใช้สิทธิยับยั้งในคณะมนตรีเพียงชาติเดียวมีพลังอำนาจมากพอที่จะขัดขวางความต้องการของภาคีสมาชิกอีก 192 ชาติได้ นอกจากนั้นผู้ที่จะขึ้นมาเป็นเลขาธิการยูเอ็นจะต้องได้รับฉันทามติจากคณะมนตรีทั้ง 5 ชาติด้วย ไม่ว่าผู้สมัครจะมีคุณสมบัติอย่างไรก็ตาม
แม้ว่ายูเอ็นไม่ได้เป็นองค์กรที่ดีพร้อมไปทุกด้าน แต่ยูเอ็นก็สามารถมองย้อนไปถึงผลงานตลอดช่วง 70 ปีได้อย่างภาคภูมิใจ ยูเอ็นประสบความสำเร็จในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทและการเจรจาสันติภาพกว่า 170 ครั้ง และพิสูจน์ให้เห็นว่ายูเอ็นมีผลงานที่ดีกว่า ในการป้องกันไม่ให้เกิดสงครามระหว่างชาติมากกว่าป้องกันการเกิดสงครามกลางเมือง ยูเอ็นช่วยยับยั้งไม่ให้สงครามเย็นปะทุกลายเป็นสงครามจริง อย่างไรก็ตามที่ผ่านมามีสงครามเย็นในลักษณะสงครามตัวแทนในเกาหลี, เวียดนาม, นิการากัว, แองโกลา, อัฟกานิสถานและในอีกหลายประเทศ
จำนวนผู้เสียชีวิตจากเหตุข้อพิพาทลดลงนับตั้งแต่ปี 2488 เป็นต้นมา ปฏิบัติการรักษาสันติภาพ ซึ่งเริ่มขึ้นในช่วงวิกฤตคลองสุเอซเมื่อปี 2499 ได้ขยายภารกิจออกไปปฏิบัติหน้าที่ในพื้นที่ต่าง ๆ 16 แห่งทั่วโลก มีการออกปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนฉบับแรกเมื่อปี 2491 ยูเอ็นช่วยไกล่เกลี่ยสนธิสัญญาระหว่างประเทศฉบับสำคัญ ๆ เช่น สนธิสัญญาไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ที่มีผลบังคับใช้เมื่อปี 2513 และช่วยจัดการเลือกตั้งครั้งสำคัญในอัฟกานิสถานเมื่อปี 2547
หน่วยงานภายใต้การกำกับดูแลของยูเอ็นสร้างผลงานไว้อย่างน่าประทับใจ ส่วนหนึ่งเป็นเพราะยูเอ็นมีผู้เชี่ยวชาญระดับโลกหลายสาขา ทั้งในเรื่องงานบรรเทาสาธารณภัย สาธารณสุขและพัฒนาเศรษฐกิจ นอกจากนั้นบุคลากรของยูเอ็นยังทำงานอย่างกล้าหาญและทุ่มเทด้วย เช่น องค์การทุนเพื่อเด็กแห่งสหประชาชาติ สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ องค์การอาหารโลก และองค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ
เป้าหมายการพัฒนาแห่งสหัสวรรษซึ่งจะถูกแทนที่ด้วยเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน จัดเป็นโครงการลดภาวะความยากจนโครงการที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ อย่างไรก็ตามงานของยูเอ็นต้องประสบกับปัญหาขาดแคลนเงินอุดหนุนจากภาคีสมาชิก โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับวิกฤตผู้ลี้ภัยในซีเรีย
แต่ผู้สื่อข่าวชี้ว่าบ่อยครั้งที่งานของยูเอ็นไม่เดินหน้า มีต้นเหตุมาจากภาคีสมาชิกเอง เช่น ในกรณีวิกฤตผู้ลี้ภัยซีเรีย มีหน่วยงานของยูเอ็นต้องการที่จะเข้าไปทำงานให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมในซีเรีย แต่ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา คณะมนตรีความมั่นคงไม่ให้ฉันทานุมัติหน่วยงานดังกล่าว รัสเซียซึ่งตามปกติมีจีนหนุนหลังใช้สิทธิยับยั้ง ทั้งนี้เพื่อปกป้องปธน. บาชาร์ อัล อัสซาด ที่เป็นพันธมิตรของรัสเซีย อุปสรรคทำนองนี้เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นเป็นปกติในยูเอ็น ด้านฝ่ายที่วิพากษ์วิจารณ์อิสราเอลเป็นประจำชี้ว่า สหรัฐฯ เองมักจะใช้สิทธิยับยั้งเพื่อปกป้องอิสราเอลไม่ให้ถูกประณามจากประชาคมโลก
บ่อยครั้งยูเอ็นไม่ได้คลี่คลายปัญหาที่เกิดขึ้นในโลก เพียงแค่สะท้อนปัญหาเท่านั้น กรณีของซีเรียเป็นตัวอย่างชัดเจนที่สะท้อนให้เห็นทั้งผลงานที่น่ายกย่องและน่าตำหนิที่สุดของยูเอ็น ในขณะที่คณะมนตรีความมั่นคงทั้ง 5 ชาติยังคุมเชิงกันอยู่ ยูเอ็นก็มีค่ายผู้ลี้ภัยขนาดใหญ่อยู่ในจอร์แดน รองรับผู้ลี้ภัยเกือบ 80,000 คน แม้ว่าค่ายผู้ลี้ภัยแห่งนี้ห่างไกลจากคำว่า “สวรรค์” แต่ก็ช่วยให้คนจำนวนมากพ้นจากการตก “นรก”
ภาพประกอบ (แฟ้มภาพ) ภาพแรก นายบัน คี มุน เลขาธิการยูเอ็นคนปัจจุบัน, ภาพ 2 สำนักงานใหญ่ยูเอ็น, ภาพ 3 ทหารรักษาสันติภาพของยูเอ็น, ภาพ 4 ค่ายผู้ลี้ภัยของยูเอ็นในจอร์แดน
